Eylem Çankaya: Üst Ekstremite Yaralanmaları

Sıkça karşılaştığımız durumlardan biri: Sporcularda ve spor yapan bireylerde üst ekstremite yaralanmaları oldukça yaygın ve genellikle aşırı kullanıma bağlı veya travmatik nedenlerle ortaya çıkıyor.
Bu tür yaralanmalar, sporcunun performansı veya spor yapan bireyde günlük yaşam kalitesi üzerinde önemli etkiler yaratabilir.

Sık Görülen Üst Ekstremite Yaralanmaları ve Nedenlerini şöyle sıralamak istiyorum:
Öncelikle üst ekstremite yaralanmaları; omuz, dirsek, el bileği ve el bölgelerini kapsar. Bu yaralanmaların birçoğu, el geriliyken düşme veya direkt travma sonucunda meydana gelir. Özellikle futbol, voleybol, hentbol, tenis, yüzme, jimnastik, boks, fitness gibi spor dallarında daha sık rastlanır.

Başlıca üst ekstremite yaralanma türleri şunlardır:

• Omuz Yaralanmaları:

  • İnstabiliteler (Omuz Çıkığı, Subluksasyonlar): Özellikle kontakt sporlarda veya düşme sonrası omuz ekleminin yerinden çıkması veya kısmen ayrılması durumlarıdır.

  • Rotator Manşet Lezyonları ve Tendon Kopmaları: Omuzu hareket ettiren kas grubunun (rotator manşet) yırtıkları veya tendinitleri (iltihaplanması). Tekrarlayan baş üstü hareketler (yüzme, tenis, atış sporları) bu duruma yol açabilir. Ani hareketlerden oldukça uzak durun.

  • Sıkışma (İmpingement) Sendromu: Omuz eklemindeki tendonların ve bursaların sıkışması sonucu oluşan ağrılı bir durumdur. Stres kaynaklı gelişebilir.

  • Biseps Tendiniti: Biseps tendonunun iltihaplanması, genellikle omuzun ön yüzünde ağrıya neden olur.

• Dirsek Yaralanmaları:

  • Dirsek Çıkıkları: Özellikle çocuklarda sık görülen bir yaralanmadır.

  • Kırıklar: Humerusun suprakondiler kırıkları (çocuklarda en sık dirsek kırığı), ulna ve radius kırıkları. Güçlendirmeye yönelik antrenman şart.

  • Epikondilitler (Tenisçi Dirseği, Golfçü Dirseği): Dirseğin dış (lateral) veya iç (medial) tarafındaki tendonların aşırı kullanıma bağlı iltihaplanmasıdır.

Sıkça gördüğümüz durumlardan biri. Kesinlikle alanında uzman kişiyle çalışılmalı ve ağrıyı azaltmalıyız. İlerleyen yaşlarda şiddetli ağrılar yapabiliyor.

• El Bileği ve El Yaralanmaları:

  • Distal Radius ve Ulna Kırıkları (Colles, Smith Kırıkları): El geriliyken düşme sonrası sıkça görülen kırıklardır.

  • El Bileği Burkulmaları: Ligamentlerin gerilmesi veya yırtılması. Kadınlarda daha naif yapıda oldukları için daha sıkça görülüyor. O yüzden çok dikkatli olmanızı öneriyorum.

  • Parmak Kırıkları ve Çıkıkları: Özellikle top sporlarında veya düşme sonrası meydana gelebilir. Farkına uzun zaman sonra varırsınız; yanlış kaynama veya kronik ağrıya neden olur.

---

Tedavi ve Rehabilitasyon Yaklaşımları

Peki, ne yapmalıyız?
Üst ekstremite yaralanmalarında tedavinin temel amacı, sporcunun ve bireyin eski aktivite düzeyine güvenli bir şekilde dönebilmesini sağlamaktır. Tedavi yaklaşımı yaralanmanın şiddetine, sporcunun veya bireyin yaşına ve ilgili spor dalına göre değişir.

Ona göre çalışmalar yapılmalıdır. En ince detayına kadar kontrol edilmeli, gelişim süreci yakından izlenmelidir.

Genel tedavi prensipleri genellikle şunlardır:

• Dinlenme: Yaralanan bölgenin dinlendirilmesi ve ilgili aktiviteden uzak durulması ilk adımdır. Kesinlikle üstüne gidilmemelidir.

• Buz Uygulaması: Şişliği ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olur. 15 dk uygulanmalı, 1 saat dinlendirilmelidir.

• İlaç Tedavisi: Ağrı kesici ve iltihap önleyici ilaçlar (NSAİİ) doktor kontrolünde kullanılabilir.

• İmmobilizasyon: Gerektiğinde kol askısı veya atel gibi destekleyici cihazlarla yaralı bölge sabitlenmelidir. İyileşme sürecini kısaltır ve sağlıklı iyileşmeyi destekler.

• Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon: Ağrıyı azaltma, hareket açıklığını artırma, kas gücünü geri kazandırma ve sporcuya/bireye özgü egzersizlerle fonksiyonel iyileşmeyi sağlama amaçlanır. Doğru teknik ve yöntemlerle kaslar güçlendirilir.
  Bölgedeki zayıflık veya güçsüzlük, ağrının şiddetini artırabilir. İyileşme süreci sonrası spora dönüşte dahi bu egzersizler yapılmalıdır. Süreklilik olmazsa gelişim de olmaz; tekrar başa dönersiniz.

• Cerrahi Müdahale: Kırıklar, tendon kopmaları veya şiddetli instabiliteler gibi durumlarda cerrahi tedavi gerekebilir. Doktor gözetimi olmadan alandaki problem belirlenmeden fizyoterapi veya masaj gibi yöntemlere başvurulmamalıdır.

---

Peki Kendimizi Nasıl Koruyacağız?

Sporcularda ve bireylerde üst ekstremite yaralanmalarını önlemek için şu hususlara dikkat etmek önemlidir:

• Doğru Antrenman Teknikleri: Özellikle tekrarlayıcı ve baş üstü hareketler içeren sporlarda teknik hataların düzeltilmesi gerekir. Sakatlıkların çoğu yanlış teknikten kaynaklanır.

• Isınma ve Soğuma: Antrenman öncesi ve sonrası uygun ısınma ve soğuma egzersizleri yapmak en önemli korunma yöntemlerinden biridir. Sporun verimini bile ikiye katlar. Hızlı gelişim için en önemli konulardan biridir. Toparlanma süreci içinde de önemlidir.

• Kondisyon ve Güçlendirme: İlgili kas gruplarını düzenli olarak güçlendirmek ve esnekliği artırmak gerekir. Bu, seviyeli ve düzenli şekilde, hoca desteğiyle veya bilinçli bir şekilde yapılmalıdır. Kafaya göre ağırlık artışı toparlama sürecini yavaşlatır veya daha kötü sonuçlara yol açabilir.

• Ekipman Seçimi: Spor dalına uygun ve kaliteli ekipman kullanmak. Her ekipman veya makine size uygun olmayabilir. Hedefe yönelik çalışmak daha mantıklıdır. Hepsini yapmanız, yorulmanız gelişeceğiniz anlamına gelmez.

• Yeterli Dinlenme: Vücudun toparlanması için yeterli dinlenme süresi sağlanmalıdır. Dinlenme; kafede arkadaşlarla oturmak değil, uzanıp kasları gerçekten dinlendirmektir.

• Beslenme ve Hidrasyon: Dengeli beslenme ve yeterli sıvı alımı, genel vücut sağlığı ve yaralanma riskini azaltma açısından önemlidir. Protein, karbonhidrat ve sağlıklı yağ; kalsiyum, vitamin ve mineraller de bu sürecin bir parçasıdır.

---

Sonuca Gelirsek:

Spor yaralanmalarında erken teşhis ve uygun tedavi, iyileşme sürecini hızlandırır ve kronikleşme riskini azaltır. Bu nedenle, herhangi bir ağrı veya rahatsızlık durumunda mutlaka bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir.

– Eylem Çankaya